در اصطلاح پزشکی خارش به احساس نیاز به خاراندن ناخوشایند پوست و به عبارتی پروریت (pruritus) می گویند. در واقع می توان گفت خارش به عنوان یک واکنش دفاعی طبیعی بدن در برابر عوامل تحریک کننده پوستی بروز می کند. این عارضه همچنین می تواند ناشی از سایر بیماری های پوستی، سیستمیک یا روانی نیز باشد.
این ناراحتی پوستی بسته به علت اصلی بروز آن می تواند از حالت خفیف اذیت کننده ی آن تا شدید پیش رونده متغیر باشد. خارش اساساً احساسی است که شما را وادار می کند تا محل پوست آسیب دیده خود را بخارانید. این میل به خاراندن پوست می تواند تنها به مناطق خاصی از آن محدود شود و یا کل بدن را تحت تأثیر قرار دهد.
طول یک دوره خارش
طول یک دوره خارش می تواند در نوع حاد آن به صورت یک دوره کوتاه مدت باشد و در نوع مزمن این بیماری طول دوره نسبتا طولانی بوده و ممکن است ۶ هفته به طول بیانجامد. افرادی که از مشکل خارش پوست رنج می برند معمولاً از داشتن یک خواب راحت شبانه محروم بوده و ناراحتی مداوم ناشی از خارش همچنین می تواند آنها را از انجام فعالیتهای روزمره نیز باز دارد و بر کیفیت زندگی کلی آنها تأثیر منفی بگذارد.
انواع خارش
در اصل چهار نوع مشکل خارش معمول وجود دارد:
خارش حساسیتی( Pruriceptive)
این نوع خارش یک پاسخ التهابی طبیعی به مسائل مرتبط با پوست، آلرژی، گزش حشرات یا دارو است. این بیماری معمولاً با خشکی، التهاب یا آسیب پوست و همچنین تعدادی از بیماری های پوستی مانند درماتیت آتوپیک (اگزما)، پسوریازیس و کهیر همراه است. خارش حساسیتی معمولا به دلیل ترشح هیستامین در بدن ایجاد می شود و بنابراین می توان آن را با داروهای معروف به آنتی هیستامین ها درمان کرد، چرا که آنتی هیستامین ها می توانند پاسخ سیستم ایمنی داخلی را مهار کرده و یا تغییر دهند.
خارش نوروپاتیک یا عصبی
این نوع خارش می تواند در اثر آسیب عصبی زمینه ای یا اختلال در سیستم عصبی ایجاد گردد، که معمولاً در اثر آسیب های ناشی از سوختگی، سکته مغزی، زونا یا بیماری عصبی مزمن موسوم به notalgia paresthetica ایجاد می شود که معمولاقسمت فوقانی و میانی کمر را تحت تأثیر قرار می دهند. این نوع خارش به طور معمول با بی حسی و گزگز همراه است و با مسکن های غیرمخدر و کپسایسین قابل درمان است.
خارش نوروژنیک
خارش نوروژنیک بیشتر در افرادی که به مدت طولانی از بیماری کبدی یا کلیوی رنج می برند، بروز می کند. این نوع خارش همچنین از استفاده زیاد از نوروپپتیدهای مواد افیونی نیز تاثیر می پذیرد و می تواند هم با مسکن های ضد درد ساخته شده از مواد مخدر و غیر مخدر درمان شود.
خارش روانشناختی
خارش روانشناختی در پاسخ به دو انتقال دهنده عصبی یا پیام رسان های شیمیایی ایجاد می شود که مسئول مدیریت خلق و خو هستند. ترشح این مواد شیمیایی، یعنی سروتونین و نوراپی نفرین، در زمینه مسائل روانشناختی متعدد، از جمله استرس، افسردگی، اختلال وسواس شدید کاملاً قابل توجه است.
دلایل خارش پوست
از جمله دلایل مهم تحریک خارش بیمارگونه پوست می توان به موارد زیر اشاره نمود:
- بیماری های شایع پوستی از جمله اگزما، شوره سر، پسوریازیس و خارش بدن
- آلودگی پوست توسط انگلهایی مانند شپش یا گال
- خشکی پوست که ممکن است به دلیل کمبود رطوبت یا چربی موجود در پوست باشد.
- پاسخ آلرژیک به برخی از مواد آرایشی، پارچه ،فلزات، رنگ ها، مواد غذایی یا داروها
- در معرض قرار گرفتن پوست یا تماس آن با مواد حساسیت زا، از جمله مواد شیمیایی، پیچک سمی، گزنه و مواد شوینده
- کم آبی بدن
- تغییرات یا اختلالات هورمونی
- تعریق زیاد
- عفونت های قارچی مانند کرم حلقوی، پای ورزشکار و برفک
- نیش حشرات
- شرایط روانی مانند اضطراب و استرس
- قرار گرفتن در معرض آفتاب یا آفتاب سوختگی بیش از حد
- شرایطی که سیستم عصبی را مختل می کند مانند زونا، مولتیپل اسکلروزیس، اعصاب خوردی و دیابت
- برخی از بیماری های مزمن طولانی مدت مانند مشکلات تیروئید، بیماری کبد، بیماری کلیوی و انواع خاصی از سرطان ها
- عفونت های پوستی سطحی مانند فولیکولیت و زرد زخم( نوعی بیماری عفونی پوستی)
- بارداری
- رویش مجدد مو
- التیام زخم ها
- هپاتیت
- کمبودهای تغذیه ای از جمله کمبود ویتامین A و آهن در بدن
- نازک شدن یا خشک شدن تدریجی پوست با افزایش سن، که به ویژه پس از ۶۵ سالگی قابل مشاهده است.
درمان های پزشکی لازم برای خارش پوست
- درمان اولیه مشکل خارش پوست، تمرکز بر کاهش دادن دوره خاراندن محل خارش پوست است، از سوی دیگر نیز می توان با استفاده از استعمال پمادهای موضعی و مصرف داروهای خوراکی شدت خارش را تا حدودی کاست.
- افرادی که به بیماری مزمن پوستی مانند اگزما و درماتیت تماسی آلرژیک مبتلا هستند، از بروز مکرر و شدید خارش در پوست خود رنج می برند. آنها باید مشکل و ناراحتی پوستی خود را با استفاده طولانی مدت از کرم و پمادهای موضعی کنترل کنند.
در این مطلب به برخی از لوسیون ها، کرم ها و داروهای معمول که برای تسکین خارش پوست مصرف می شوند اشاره می کنیم که شما می توانید بدون داشتن نسخه یا بدون تجویز توسط پزشک متخصص پوست آن ها را مورد استفاده قرار دهید:
- کرم های حاوی منتول برای تسکین خارش
- لوسیون کالامین حاوی اکسید روی
- کرم های موضعی حاوی مواد ضد خارش مانند کروتامیتون یا کپسایسین برای آرام سازی پوست تحریک شده
- پمادهای خفیف حاوی استروئید مانند کرم هیدروکورتیزون برای پایین آوردن التهاب پوست
- قرص های آنتی هیستامین برای مهار هرگونه واکنش آلرژیک زمینه ای یا پاسخ ایمنی
- لوسیون های سبک وزن ضد خارش، که قوام نازک تری نسبت به کرم های چسبنده دارند، که مخصوص کنترل خارش در مناطق مو دار بدن مانند پوست سر شما هستند.
- به طور کلی توصیه می شود قبل از استفاده از مرطوب کننده روی کل بدن، از جمله نواحی تحت درمان با دارو، کرم ها و پمادهای پوستی دارویی را در مناطق آسیب دیده قرار دهید.
نکته: بهتر است بدون مشورت با پزشک خود، هیچ درمان موضعی یا خوراکی را امتحان نکنید. این امر به ویژه در مورد آنتی هیستامین ها و کرم های استروئیدی صدق می کند، که اگر به درستی مصرف نشوند، می توانند واکنش نامطلوبی ایجاد کرده و وضعیت شما را بدتر کند.
روش های تشخیص بیماری خارش پوست
- برای تعیین علت زمینه ای خارش پوست، بایستی حتما یک متخصص پوست علائم شما را بررسی کند، پزشک متخصص با بررسی دقیق سابقه پزشکی شما یک ارزیابی کاملی از پوست آسیب دیده انجام می دهد.
- اگر تجزیه و تحلیل اولیه منجر به تشخصیص علت بیماری نگردد، پزشک ممکن است آزمایشات تکمیلی دیگری را برای درک بهتر وضعیت شما تجویز کند که شامل تست های بالینی زیر می گردد:
- آزمایش های عملکرد تیروئید برای رد کردن مشکلات تیروئید
- تست خراشیدن پوست (آزمایش KOH) برای یافتن هرگونه نشانه آلودگی یا عفونت پوستی
- نمونه برداری از پوست
- آزمایش کامل خون( غربالگری )، که شامل ترکیبی از آزمایشات مختلف از جمله آزمایش خون، ادرار، مدفوع و آزمایشات رادیوگرافی برای تشخیص هرگونه بیماری زمینه ای یا نقص در عملکرد عضو است.
- به محض اینکه پزشک تشخیص واضحی پیدا کند، درمان مناسب برای رفع علت اصلی خارش را توصیه می کند.
طول دوره خاراندن محل خارش
خارش پوست و انگیزه طبیعی برای خاریدن آن به شکلی چرخشی یکدیگر را تقویت می کنند، که به آن “چرخه خارش و خاراندن” گفته می شود. سطحی ترین لایه پوست اپیدرم است، که به عنوان خارجی ترین سد دفاعی بدن در برابر عبور مواد مضر محیطی یا انگل به داخل بدن شناخته می شود. اگر یک محرک خارجی این پوشش محافظ را شکسته باشد، سیستم ایمنی بدن شما جهت مقابله با تهدید ماده خارجی، یک ماده شیمیایی التهابی به نام هیستامین را از سلول های پوست آزاد می کند. هیستامین خود باعث خارش پوست شما می شود. افزایش خشکی پوست و قرار گرفتن در معرض مواد حساسیت زا نیز می تواند پاسخ التهابی مشابهی را در بدن ایجاد کند. پس از آن، گیرنده های خاصی در پوست این پاسخ التهابی را به مغز منتقل می کنند، و سپس بدن شما را به واکنش خاراندن محل خارش وا می دارد. تسکینی که با خاراندن نواحی خارش دار ایجاد می کنید فقط برای یک لحظه طول می کشد تا زمانی که پوست دوباره شروع به خارش می کند، حتی گاهی اوقات با شدت بیشتری نسبت به قبل حس خارش پدیدار می شود. علت این پاسخ واکنشی این است که وقتی می خواهید خارش را با عمل مالش دادن پوست یا خراشیدن محل آسیب دیده رفع کنید، اصطکاک در سطح باعث می شود سلول های پوست احساس کنند هنوز هم در معرض حمله توسط عوامل بیماری زای خارجی قرار دارند و این به نوبه خود، پاسخ ناشی از خارش را در برابر منبع مشکوک به تحریک پوست طولانی می کند.
خارش پوست بدون علائم ظاهری روی پوست
اگر دچار خارش پوستی شوید در حالیکه هیچ گونه علائم ظاهری روی پوستتان وجود نداشته باشد، تشخیص دلیل این احساس یا بیماری بسیار دشوار خواهد بود. در این حالت شما به شدت احساس خارش در پوست خود دارید بدون اینکه هیچ گونه علائم قابل توجهی از عوامل محرک یا آسیب زای پوست را داشته باشید.